به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ نشست «کتابشناسی آرای نو در خاورمیانه‌پژوهی» با حضور قدیر نصری، رحمان قهرمان‌پور و فرزاد پورسعید عصر دیروز 25 آبان (دومین روز هفته کتاب) در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.

قدیر نصری، عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی در این نشست با معرفی کتاب «دانش خطرناک» اثر رابرت اروین که با ترجمه محمد دهقانی از سوی نشر ماهی منتشر شده است، گفت: یکی از پررونق‌ترین و غنی‌ترین حوزه‌های اکنون ایران منطقه خاورمیانه و غرب آسیا است و کتاب «دانش خطرناک (شرق‌شناسی و مصایب آن)» نوشته اروین از مهم‌ترین کتاب‌هایی بود که در سال 2008 منتشر شد و گفتمانی را با خود به وجود آورد.

او ادامه داد: این کتاب نگاهی متفاوت به آثار ادوارد سعید دارد؛ زمانی که شرق‌شناسی او مورد توجه قرار گرفت. اروین برای اولین بار دست بر روی نقصان‌های بسیار اساسی کتاب «شرق‌شناسی» گذاشت. ادوارد سعید مدام از امپریالیسم انتقاد می‌کرد و به همین دلیل کتابش مورد توجه ایرانی‌ها بود. اروین به این دلیل کتابش را دانش خطرناک گذاشت که اساسا شرق‌شناسی دانش خطرناکی بوده است و هرکسی از غرب به شرق می‌آمد، شرقی‌ها تصور می‌کردند جاسوس است. کسانی که در شرق تحقیق می‌کردند زمانی که به غرب باز می‌گشتند بازهم برایشان خطر داشت و کلیسا این احتمال را می‌داد این فرد به اسلام گرویده است. در کتاب به تفصیل آمده که شرق‌شناسانی که به غرب می‌آمدند مورد آزار واقع می‌شدند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: رابرت اروین معتقد است ادوارد سعید دو خطای مهم را در کتابش مرتکب شده است؛ اولین اشتباهش این بود که شرق منحصر به اسلام و اسلام را منحصر به اعراب می‌دانست. اساسا اعراب بخش کوچکی از مسلمان‌ها را تشکیل می‌دهند. باور اروین این است که چون ادوارد سعید از یک حوزه نقد ادبی وارد شرق‌شناسی شده بود کسی نمی‌خواست بر آرمان‌ها او نظری دهد. ایراد اساسی دیگر از دیدگاه رابرت اروین به ادوارد سعید به تفسیر او از برخی شرق‌شناسان که در غرب وزن چندانی ندارند مانند نیکلسون برمی‌گردد.
 

                  
نصری بیان کرد: به زعم رابرت اروین اگر می‌خواهیم شرق را معرفی کنیم باید از تعصب عربی و اسلامی فاصله بگیریم و تمام شرق‌شناسان را بررسی کنیم. از سوی دیگر اروین معتقد است سعید یک خطای متدولوژیک مرتکب شد و منبعش میشل فوکو بوده است. اروین معتقد است ادوارد سعید حتی فوکو را متوجه نشد و آنچه فوکو می‌گوید ربطی به شرق‌شناسی ندارد. کتاب اروین بسیاری خواندنی است و چندین نقد بر آن نوشته شده و نگاهی عمیق به خاور میانه دارد.

اروین آل حمد را نابغه می‌داند
او با بیان اینکه اروین از جلال آل احمد در آثارش به عنوان نابغه نام برده است، گفت: اروین آل احمد را نابغه می‌داند. جلال آل احمد کتاب‌هایی از آثار غربی را بررسی کرده که بسیار مورد توجه اروین بوده است. رابرت اروین در کتابش تمام گزاره‌های ادوارد سعید را زیر سوال برده است.

او در ادامه به کتاب «زیست شیعی: مناسکی شدن مسلمانان در ایران امروز» اشاره کرد و افزود: مرکز این کتاب تاکید بر این موضوع است که ایرانیان شیعه بودن را زندگی می‌کنند. شیعه و مناسک و آیین‌های مذهبی با زندگی کشور عجین شده و مصیبت حالت دردناکش را از دست داده است. دیوید تورفیل برای نوشتن این کتاب به اصفهان رفته و مدتی در مناسکی مانند نماز جماعت، روضه و مراسم عاشورا شرکت کرده است. سخن اساسی نویسنده این است غربی‌ها اشتباه نکنند مسلمانان تنها اهل تسنن نیستند و شیعیان هم جمعیت زیادی دارند. وقتی می‌گوییم شیعه تنها یک بعد سیاسی نیست و بعد اجتماعی آن را هم باید بررسی کرد. نویسنده یک کار میدانی در این کتاب کرده که بسیار با ارزش است. این کتاب به سه دلیل اهمیت دارد؛ این مطالعه تئوریک و سفارشی نیست، یک مطالعه جامعه‌شناسانه و مردم‌شناسانه است و از معماری و علوم سیاسی کمک می‌گیرد و نویسنده در این کتاب نکته‌های بکر را برجسته کرده است.

نصری سومین کتاب پیشنهادی‌اش را «اسلام‌گرایی: سومین جنبش مقاومت رادیکال» معرفی کرد و گفت: اسلام‌گرایی موج رادیکال اسلام است مانند صهیونیست و یهودیت. اسلام‌گرایی دگرتراشی می‌کند و در کنار آن به فعالیت می‌پردازد. در کتاب ارنست نولته  اسلام‌گرایی در کشورهای جهان اسلام به عنوان یک جنبش مقاومت رادیکال معرفی می‌شود. اسلام‌گرایی به جایی ختم می‌شود که کمونیست و فاشیست شد.

در ادامه این نشست رحمان قهرمان‌پور پژوهشگر مطالعات خاورمیانه با اشاره به جلد دوم «نظم و زوال سیاسی» از ابتدای انقلاب صنعتی تا اکنون بیان کرد: فوکویاما در این کتاب معتقد است لیبرال دموکراسی مخصوصا در آمریکا گرفتار پدیده‌ حامی‌پروری شده‌اند. در این کتاب فوکویاما می‌گوید نظم سیاسی با توازن در بروکراسی قوی، حاکمیت قانون و پاسخگویی دموکراتیک ایجاد می‌شود.  

او به کتاب توسعه به مثابه توانمندسازی حکومت اشاره کرد و افزود: اگر دموکراسی و رقابت انتخاباتی به وجود  بیاید و قانون وجود نداشته باشد پدیده‌ای به نام حامی‌پروری رخ می‌دهد. حامی ‌پروری به دلیل فقدان قانون دست‌اندازی می‌کنند در ثروت عمومی. به عقیده فوکویاما مسیر دسترسی به دموکراسی در این است. این پدیده این روزها رو به گسترش است.
 

آنچه باعث می‌شود سیاستمداران به اموال عمومی دست درازی نکنند حاکمیت قانون است
این پژوهشگر با طرح این پرسش که خاورمیانه به کجا می‌رود؟ ادامه داد: بروکراسی قدرتمند در تحکیم دموکراسی بسیار مهم‌تر است. اگر دولت کارآمد نداشته باشیم که تصمیماتش را اجرا کند با پدیده غارت منابع عمومی مواجه هستیم. آنچه باعث می‌شود سیاستمداران به اموال عمومی دست درازی نکنند حاکمیت قانون است.

قهرمانپور در ادامه به کتاب «توسعه به مثابه توانمندسازی حکومت» اشاره کرد و گفت: فوکویاما می‌گوید نسخه‌های قدیمی توسعه به معنای نقشه راه دیگر جواب نمی‌دهد. بسیاری از برنامه‌ها در اجرایی شدن مشکل دارند. مشکلی مانند کرونا که امروز به چشم خودمان می‌بینیم. اگر خاور میانه نتواند مشکل یک بروکراسی قدرتمند حل کند در آینده نزدیک ما شاهد افزایش دولت‌های در حال ورشکستگی خواهیم بود. متاسفانه آینده خوبی در انتظار خاورمیانه نیست  و آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که با مداخله و فشار نمی‌توان خاور میانه را توسعه بخشید.

این پژوهشگر ادامه داد: امروز مسئله خاورمیانه معطوف به دولت‌ها شده است که ایا دولت می‌تواند رفاه اجتماعی ایجاد کند. خاورمیانه را باید نجات داد تا دولت‌های در حال ورشکستگی کمتر شود چون نظام بروکراتیک استقلال عمل ندارد. فوکویاما در کتاب هویت به مشکل هویت اشاره می‌کند و می‌گوید از دلایل منازعات در خاور میانه همین منازعات قومی، زبانی و مذهبی است. شکاف‌های هویتی وجود دارد که در سوریه و لیبی تا جنگ داخلی پیش می‌رود. در خاورمیانه این منازعات در چهارچوب دموکراسی قابل حل نیست. ما در خاور میانه در حال حرکت به مقوله کارآمدی هستیم. هر دولتی نتواند کارآمد باشد در مسیر تبدیل به یک دولت ورشکسته قرار می‌گیرد.

ناشران گمنام آثار نامرغوب دانشگاهی تولید می‌کنند
در پایان این نشست فرزاد پورسعید، عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی با انتقاد از اینکه بیشتر آثار منتشر شده در زمینه خاورمیانه ترجمه است، گفت: با بررسی کتاب‌ها به این نتیجه رسیدم که عمده این کتاب‌ها متاسفانه پایان‌نامه کارشناسی ارشد یا دکتری هستند که ناشران گمنام آن را منتشر می‌کنند و در واقع هزینه‌ای به عنوان حق‌التالیف برای نویسنده پرداخت نمی‌کند و دانشجو عمدتا تمایل دارد کتاب‌هایشان منتشر شود.
 

او ضمن معرفی کتاب «استثناگرایی اسلامی» با ترجمه حسین جعفری بیان کرد: نویسنده کتاب، شادی حمید مدیر مرکز خاور میانه در دانشگاه استنفورد است. کتاب یک پرسش محوری دارد چرا رابطه اسلام و سیاست در مقایسه با ادیان دیگر منجر به سرنوشت متفاوت شده است. در واقع پاسخ کلی این است برخلاف آنچه تصور می‌شد نهضت اصلاح دینی پاسخ‌های خود را در متن اسلام دید در حالیکه در جریان مسیحیت این موضوع تعریف نشده بود و به همین دلیل نهاد کلیسا امور دنیوی را واگذار کرد.

او ادامه داد: این کتاب معتقد است که اسلام‌گرایی سیاسی محصول میانه‌روی است و در واقع تمام این‌ها دستمایه تئوریک دارند و در فرایند اصلاح گرایی دینی اتفاق افتاده است. در ترکیه، مصر و تونس همه از دل جریان اخوان برخاستند. در نهایت کتاب می‌گوید آنچه در غرب با اصلاح دینی اتفاق افتاد در جهان اسلام نمی‌افتد.
 
پورسعید کتاب دوم را «سیاه‌جامگان آخر زمانی» نام برد که نشر اطلاعات آن را به چاپ رسانده‌ است. او در این باره گفت: عنوان فرعی کتاب را مترجم یا ناشر اضافه کرده‌اند. در کتاب‌ ابهام‌هایی وجود دارد؛ برای مثال بخش‌هایی توضیح می‌دهد داعش چگونه به سمت تشکیل دولت اسلامی پیش رفته است. بسیاری از پژوهش‌ها درباره شناخت داعش در این کتاب به خوبی توضیح داده شده است.

کتاب «ایده اسرائیل» کتاب دیگری بود که پورسعید به آن پرداخت و گفت: نسخه اصلی کتاب در سال 2016 به چاپ رسیده‌ است. این کتاب در واقع دلالت بر مفهوم پست صهیونیستی دارد. در مطالعات اسرائیل اثر مشخصی اینگونه به چاپ نرسیده بود و کل بحث کتاب این است که صهیونیسم از پروژه‌های موفق مدرنیزاسیون است و معتقد است صهیونیسم شالوده شکنی است و بر پایه این شالوده شکنی رابطه قدرت شکل گرفته است.